
Historia i zabytki
HISTORIA
Średniowieczne korzenie
Prawdopodobnie na terenie Kożuchowa w średniowieczu istniał gród, który wchodził w skład państwa plemiennego Dziadoszan. Miasto jest więc jednym z najstarszych miast Środkowego Nadodrza. W pobliżu grodu krzyżowały się ważne szlaki handlowe prowadzące z Wrocławia do Krosna oraz z Poznania do Głogowa. Po raz pierwszy nazwa grodu (Diegotrych castelanus in Cosuchov) występuje w dokumencie księcia głogowskiego Konrada I w 1273 r. W tym czasie Kożuchów był już najprawdopodobniej w pełni ukształtowanym miastem i znajdował się w granicach księstwa głogowskiego.
W średniowieczu gospodarka Kożuchowa opierała się na rzemiośle i handlu. W grodzie działało kilka silnych cechów, m.in. sukiennicy, tkacze, kuśnierze, rzeźnicy, kowale, stolarze i piwowarzy. Ważna rolę odgrywało również rolnictwo – uprawiano m.in. zboża i winorośl oraz hodowano owce. Lokalni kupcy utrzymywali stałe kontakty handlowe z miastami całego Śląska i Wielkopolski. W połowie XV w. miasto otrzymało prawo bicia własnej monety, co potwierdziło jego pozycję gospodarczą.
Ślady przeszłości
Na przełomie XIII i XIV w. Kożuchów był otoczony 8-metrowymi murami obronnymi z kamienia polnego. Pierścień murów, otoczonych fosą, zachował się do dziś niemal w pierwotnej długości. W gotyckim zamku (obecnie siedziba Centrum Kultury ,,Zamek”) urzędowali ostatni Piastowie z linii głogowskiej. W XIV stuleciu wybudowano w Kożuchowie nowy kościół parafialny (poprzedni kościół farny spłonął), szpital dla ubogich i chorych oraz kościół św. Ducha. W XV w. wzniesiono trzecią świątynię – kościół św. Wawrzyńca, a także nowy ratusz. Sukcesywnie rozrastały się przedmieścia.
Kolejną pamiątką przeszłości jest Baszta Bramy Krośnieńskiej z XV w. (jedyna z czterech baszt, zachowana do dziś), w której znajduje się Izba Regionalna. W zbiorach znajdują się m.in. elementy uzbrojenia rycerskiego, pocztówki z lat 1899-1945, dokumenty i listy miejskie z XVII-XIX w., kroniki miasta, przewodniki miejskie i powiatowe, ikonografie i mapy.
W średniowieczu Kożuchów był miejscem ważnych wydarzeń politycznych. W drugiej połowie XV w. rezydowali tu ostatni książęta głogowscy: Henryk VIII, Henryk IX i jego syn Henryk XI. W czasie wojny sukcesyjnej o księstwo głogowskie Kożuchów dwukrotnie oblegały i zdobywały wojska walczących stron. Na przełomie XV i XVI w. księstwo głogowskie i Kożuchów przeżywały swój ponowny rozkwit. Przyczynili się do tego Jagiellonowie.
XVI-XVII wiek: wojenne zawirowania
W 1516 r. kożuchowski zamek wszedł w posiadanie Jana von Rechenberga, za którego rządów wprowadzono w mieście luteranizm. Wskutek wojny trzydziestoletniej (1618-48) miasto straciło wiele swoich praw i przywilejów, zmniejszyła się też liczba mieszkańców. Powoli jednak Kożuchów podnosił się z upadku. Odbudowano i przebudowano wiele obiektów, w XVII w. założono wodociągi. Podczas wojny północnej (1700-1621) do miasta wkroczyły wojska szwedzkie Karola XII. Obecność Szwedów wpłynęła znacząco na położenie ludności wyznania protestanckiego.
W 1740 r. do miasta wkroczył z wojskiem król pruski Fryderyk II. Przejście Kożuchowa pod panowanie pruskie przyczyniło się do jego rozwoju. W 1759 r. Kożuchów i okolice splądrowały rosyjskie wojska. Pożar rok później pochłonął ponad 200 domów i ratusz. Do odbudowy domów użyto materiałów z zewnętrznych murów obronnych. Na początku XIX w. w Kożuchowie pojawiły się najpierw oddziały Napoleona, a potem rosyjskie. Związane z nimi kontrybucje wojenne przyczyniły się do upadku gospodarczego miasta. Swój wkład w dzieło zubożenia miał także rodzący się na Śląsku w połowie XIX w. kapitalizm.
XX wiek w pigułce
Na przełomie XIX i XX stulecia rozbudowały się przedmieścia, szczególnie tereny położone po wschodniej stronie miasta. Tam też zbudowano dworzec kolejowy. Działania II wojny światowej ominęły Kożuchów. W listopadzie 1939 r. w mieście utworzono szpital dla polskich jeńców wojennych. Pod koniec 1943 r. w mieście założono filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowych zakładach przemysłowych. W lutym 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie, a latem tego roku zorganizowano polską administrację.
Po wojnie Kożuchów był siedzibą władz powiatowych, które organizowały m.in. polskie osadnictwo, szkolnictwo, prowadziły też akcję wysiedlania ludności niemieckiej. W 1953 r. zlikwidowano powiat kożuchowski, a władze powiatowe przeniesiono do Nowej Soli.
ZABYTKI
Zamek
Wzniesiony w stylu gotyckim pod koniec XIV w. na miejscu średniowiecznego grodu kasztelańskiego. Przez lata był siedzibą książęcą (XVI w.), rezydencją możnych rodów, klasztorem zakonu karmelitów (XVII w.). Obiekt sukcesywnie rozbudowywano, dobudowując od strony północnej i zachodniej nowe skrzydła. Obecnie mieści się w nim Centrum Kultury „Zamek”. Więcej
Fosa i mury miejskie
Pierwsze umocnienia drewniano-ziemne, zbudowane w XIII w., zostały zastąpione murami na przełomie XIII i XIV w., zbudowanymi z kamienia polnego, układanego warstwowo. Pierścień murów otaczała fosa, w niektórych miejscach szeroka na 20 m. Mury i fosa do dziś zachowały się niemal w pierwotnej długości i są unikatem w skali światowej. Do miasta docierano w przeszłości trzema bramami: Głogowską, Krośnieńską i Żagańską. W 1764 r., po wielkim pożarze, część fortyfikacji została rozebrana – materiał wykorzystano do budowy domów. Więcej
Ratusz
Najstarszy ratusz z początku XIV w. znajdował się w północnej części rynku. W miejscu spalonego w 1488 r. ratusza wybudowano nowy, gotycki, na środku rynku. Budynek był wielokrotnie przebudowywany, po spaleniu w czasie II wojny światowej odbudowany. Obecnie w ratuszu mieści się Urząd Miasta i Gminy Kożuchów.
Lapidarium rzeźby nagrobnej
Niegdyś cmentarz ewangelicki, założony w XVII w (obecnie przy ul. 1 Maja). Nekropolię, jedną z najlepiej zachowanych w Polsce, stanowi prawie 200 płyt nagrobnych z XVI, XVII, XVIII i XIX stulecia. Wrażenie wywiera bogactwo ornamentyki i symboliki religijnej, np. klepsydry i wizerunki śmierci. Więcej
Barokowy portal
Pozostałość po pałacu, który uległ zniszczeniu po II wojnie światowej. Cztery filary wieńczy profilowany gzyms podtrzymywany przez kamienne rzeźby czterech herm. W pobliskim dawnym parku dworskim można obejrzeć wiele pomników przyrody. Więcej
Zabytkowa ściana budynku przy ul. Klasztornej
Bogato zdobiona fasada z XVIII w., z dwiema płaskorzeźbami św. Piotra i Pawła. Obecny wygląd zawdzięcza pracom konserwatorskim przeprowadzonym w 2006 r.
Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Gromnicznej
Zbudowany został w XIII w. jako jednonawowa kamienna budowla. Wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany, jest trzynawowym kościołem z kamienia i cegły z prostokątnym prezbiterium. Na elewacjach znajduje się kilkanaście renesansowych płaskorzeźb nagrobnych.
Kościół pw. Św. Ducha
Zbudowany w XIV w. na przedmieściu żagańskim (obecnie ul. 1 Maja) jako kościół szpitalny. Ma cechy późnogotyckie, został wybudowany z kamienia polnego i cegły.
Wieża kościoła ewangelickiego
Pozostałość kościoła ewangelickiego wzniesionego w latach 1709-1710. Sama wieża została dobudowana w 1826 r. W 1962 r. kościół został przeznaczony na magazyn zbożowy, natomiast sześć lat później świątynia została rozebrana – została jedynie kościelna wieża.
Wieża ciśnień
Zbudowana w 1908 r., w stylu odwołująca się do gotyku i secesji, znajduje się w najwyższym punkcie miasta (112 m n.p.m.).